MA2 week #2 Tijdlijn

  • 9 minuten lezen

Stel, je wil een reis maken tijdens de komende zomervakantie. Niet zomaar een “all inclusive” trip dat volledig is uitgedacht en aangeboden door een reisorganisatie. Nee, een avontuurlijke reis die je zelf bedenkt, ontwerpt en gaat ervaren. Je zou dit “het eerste idee” kunnen noemen. En als je terug bent, een half jaar later, zou je kunnen analyseren welke stappen je hebt gezet om die reis van idee naar thuiskomst de voltooien.

Waarschijnlijk heb je na het eerste idee al wat “kaders” bepaald. Dan kan je denken aan het doel, de stad, de streek of het land waar je heen zou willen. Wellicht is de weg en de reis het doel en ga je voor een road trip. Misschien wordt het een sportieve vakantie. Je kijkt op je bankrekening en bedenkt dat het beschikbare geld wellicht een kader is. Je praat er over met vrienden en je besluit om samen te gaan. Je komt een aantal keer samen om de andere kaders te bepalen en om je reis te “ontwerpen”. Te denken valt aan de periode waarop de reis in de agenda’s van iedereen past en je praat over de vertrekdatum. Jullie discussiëren over de vraag hoelang de vakantie kan duren; vier weken, zes weken of worden het er wellicht acht? Jullie praten over het vervoer. Gaan jullie een auto kopen of huren of lenen jullie er een voor de reis. Of wordt het een wandelvakantie door de Kaukasus en is daarvoor een vliegreis nodig? Als alle kaders duidelijk zijn dan ontwerpen jullie de trip. Je stippelt de weg uit en maakt het doel explicieter, je onderzoekt wat er onderweg allemaal te zien en te beleven valt, je bepaalt de overnachtingen, wordt het een tent, hotels of hostals? Je onderzoekt op het internet of er inentingen nodig zijn en of je een visum nodig hebt. Je zoekt uit hoe het zit met de valuta, en of een telefoonbundel nodig voor de navigatie. Is het leven duur in het land van bestemming en hebben jullie daar voldoende geld voor? Je checkt of je zelf een route kan lopen of dat er een gids nodig is. Ga je geheel vrij op reis en bepaal je per dag waar je eet en slaapt of ga je een aantal hotels of overnachtingen al van tevoren reserveren? Ik kan nog wel even doorgaan.

Voordat jullie bij de vertrekdatum zijn gekomen is het hele idee zo veel mogelijk uitgewerkt en ontworpen, de tickets zijn gekocht etc. Pas daarna zal de “uitvoering” van alle plannen kunnen starten. Voor het zo ver is zullen jij en je vrienden tientallen keuzes en afspraken hebben gemaakt. Waarschijnlijk zijn er ook een aantal belangrijke GO-momenten geweest. Momenten die jullie deden besluiten dat het echt zal gaan gebeuren en de twijfels voldoende waren weggenomen.

Het is begrijpelijk dat er tijdens de reis van alles kan gebeuren. Gebeurtenissen die niet van tevoren door jullie zijn bedacht en afgesproken. Het weer valt enorm tegen, de grens is vanwege stakingen een paar dagen gesloten, de auto die jullie hebben geleend gaat onderweg kapot en jullie moeten dat op de een of andere manier fixen. Er zijn bosbranden in de streek die jullie hadden uitgekozen en jullie worden geëvacueerd van de camping. Een van de vrienden verzwikt zijn enkel op een berg. Je geld dreigt op de gaan je je moet dat op afstand regelen met je ouders. Gelukkig komt het allemaal goed en er is een moment dat je terug bent en je de sleutel in het slot van de voordeur steekt om thuis te komen. Mooie, spannende en bijzondere ervaringen rijker.

Een ontwerp en bouwproces kan beschouwd worden als een reis met ervaringen. In het boek Recht voor Ontwerpen en Bouwen (Bruggemans 2023) dat tijdens deze cursus wordt gebruikt wordt in de inleiding kort ingegaan op de fasering van een ontwerp en bouwproces. In het boek wordt het proces grofweg ingedeeld in: structuurontwerp, voorontwerp, definitief ontwerp, technisch ontwerp en directievoering. De invalshoek bij dit “lijstje” is de ontwerper, de architect. De fasen waarbij -gebruikelijk – de ontwerper een rol heeft. Je kan je bedenken dat er nog heel veel gaat gebeuren als het gebouw gereed is. De gebruikers gaan er wonen of werken of leren. Als de aannemer en de ontwerpers zijn vertrokken begint het verhaal voor de gebruikers en de eigenaar pas echt. Wellicht is een gebouw daarmee fundamenteel afwijkend van de reis. Maar het ontwerpen en beleven hebben wel veel overeenkomsten.

Het ontwerp- en het bouwproces wordt, naast de bovengenoemde publicatie in literatuur en in handleidingen op verschillende manieren beschreven. Want het proces is geen wetmatigheid zoals we hieronder uit zullen leggen. De indeling in fasen wordt beïnvloed door bijvoorbeeld het soort project, door het perspectief van of de positie van de betrokkenen, de betrokkenheid van de gebruikers, of door allerlei factoren zoals aanbestedingen, de nodige vergunningen, de omwonenden, of door technische zaken, bijzondere ambities of de snelheid van besluiten.

Graag begin ik bij de indeling die de Bond Nederlandse Architecten hanteert (figuur 1). Het schema komt uit de DNR (De Nieuwe Regeling). De nieuwe regeling beschrijft de algemene juridische voorwaarden die kunnen gelden tussen klanten en adviseurs in de bouw, zoals architecten en ingenieurs. Zaken die partijen over en weer in hun contracten vastleggen. De BNA stelt dat deze standaardvoorwaarden evenwichtig zijn en dat ze de belangen dienen van adviseurs en opdrachtgevers. De regeling kent ook een verdeling van het bouwproces in fasen en geeft per fase een uitgebreide opsomming en uitleg van mogelijke (contractiele) afspraken. Maar dat hebben onze studenten al ontdekt bij het bestuderen van de STB, Standaard Taak Beschrijving van de BNA.

 

Figuur 1

De BNA-fasering gaat wat verder dan de hierboven beschreven indeling want initiatief, haalbaarheid, project definitie, gebruik en exploitatie worden ook genoemd. In de rechter kolom worden ook een aantal malen de prijs en contractvorming genoemd, en aan de linkerzijde is het traject van de omgevingsvergunning weergegeven die over een aantal deelfasen heen lijkt te lopen: voorlopig ontwerp, definitief ontwerp, technisch ontwerp, en uitvoering.

Er zijn ook andere indelingen. Graag noem ik voor deze blogpost ook de NEN-indeling. De NEN (NEderlandse Normering van richtlijnen) is de indeling die het Nederlands Normalisatie Instituut hanteert (figuur 2).

Figuur 2

In deze indeling worden weer andere termen toegevoegd zoals “Operation and refit” en zelfs de sloop van het gebouw is genoemd. Opvallend is dat hier de vergunning ontbreekt en er lijkt maar een aanbestedingsprocedure te zijn (procurement and price).

Ik vond in een Engels boek over projectmanagement het volgende schema waarin een viertal verschillende faserings-indelingen naast elkaar zijn gezet (figuur 3). Ik ga in deze post niet in detail in op deze vergelijking maar wil duidelijk maken dat het indelen van ontwerp en bouwprocessen verschillend kan worden opgevat terwijl het doel hetzelfde zal zijn: de oplevering van een gewenst project.

Figuur 3

Zoals ik boven stelde is de grote diversiteit aan indelingen afhankelijk van bijvoorbeeld het soort project, de opdrachtgever, de manier waarop we het project organiseren, de aanbesteding, de besluitvorming, techniek of andere factoren die van invloed zijn. Hieronder ga ik daar iets verder op in.

Het soort project

Het soort project is enorm bepalend. Ik geeft graag een paar voorbeelden die voldoende tot de verbeelding spreken. 

Het ontwerpen van een school voor primaire onderwijs in een bestaande wijk, waar de bewoners geconsulteerd zullen worden en de leerkrachten mee gaan denken over het ontwerp zal anders verlopen dan het maken van een woongebouw in een nieuwbouwwijk waar nog geen mensen wonen. 

Het maken van een stedenbouwkundig ontwerp, dat in de gemeenteraad zal worden besproken zal anders verlopen dan het ontwerpen van het interieur van een museum dat kan worden geregeld met de directeur en de medewerkers. 

Het ontwerpen en maken van een brug over het kanaal van gemeente A naar gemeente B zal een ander proces vragen dan het ontwerpen van een complex met studentenkamers op een universiteitscampus.

De opdrachtgever

Er zijn veel soorten opdrachtgevers. Er zijn opdrachtgevers in het publieke domein en opdrachtgevers in het private domein. Publieke opdrachtgevers zijn bijvoorbeeld een gemeente, een universiteit of een waterschap. Een private opdrachtgever kan bijvoorbeeld een projectontwikkelaar, een privépersoon of een woningcorporatie zijn. Voor publieke opdrachtgevers gelden aanbestedingswetten die voor private partijen niet gelden. En de besluitvorming over het maken van publieke gebouwen is in principe openbaar en wordt in een gemeenteraad besproken. Een gemeente moet in het kader van de Wet Open Overheid (WOO), openheid geven over de besluitvorming en zal besluiten officieel publiceren. Die openbaarheid geldt niet voor een private partij. Een projectontwikkelaar hoeft geen verantwoording af te leggen aan de bevolking of de pers en kan de meeste besluiten nemen “achter gesloten deuren”.

Een projectontwikkelaar die woningen bouwt zal voor een groot deel de besluiten over het project af laten hangen van de kosten en de baten, de investering en de opbrengsten uit verkoop of verhuur. Voor een gemeente die bijvoorbeeld een school voor primair onderwijs bouwt wegen de maatschappelijke waarden het zwaarst. Er valt geen geld te verdienen met die school. Natuurlijk kijkt de gemeente wel naar geld maar op een andere manier. Gemeenschapsgeld moet namelijk netjes worden besteed en de taak van het projectteam zal zijn om binnen het budget te blijven zonder de maatschappelijke ambities en doelen uit het oog te verliezen.

De organisatie

Het verloop van een project wordt verder beïnvloed door de organisatie. Daarmee bedoelen we de wijze waarop de opdrachtgever de boel organiseert. Als de eigenaar of de gebruiker veel invloed wil hebben op het ontwerp en de bouw dan zal dat in de organisatie en de besprekingen en vergaderingen tot uiting komen. Je kan je voorstellen dat de directeur van een museum intensief betrokken wil zijn want in het resultaat moet zijn organisatie straks werken en elk museum is uniek. Er zijn ook opdrachtgevers die geen bemoeienis willen omdat ze bijvoorbeeld een standaard kantoorgebouw nodig hebben. Die zoeken dan een huurpand of laten het gebouw “turn Key” bouwen door een projectontwikkelaar. Als het klaar is dan wordt de sleutel overhandigd en kan het bedrijf het gebouw gaan inrichten en gebruiken.

Besluitvorming

Tijdens het proces moeten op belangrijke momenten besluiten worden genomen. Die besluiten en de voorbereiding van die besluiten vergen tijd en werk. Het is niet ongebruikelijk dat aan het einde van elke fase, zoals de tien fasen uit het BNA-schema, een officieel moment wordt gepland om te kunnen besluiten om verder te gaan of niet. Het zou kunnen dat het ontwerp te duur is en dat het ontwerpteam de opdracht krijgt om te bezuinigen. En ook dat kost natuurlijk tijd. Als het bestemmingsplan moet worden aangepast moeten daarvoor allereerst de nodige tekeningen en onderzoeken worden gemaakt en dan moet dit voorgelegd worden aan het bestuur van de gemeente en de gemeenteraad. Dat zijn belangrijke besluitvormingsprocessen waarmee we in projecten rekening moeten houden.

Andere factoren

Tijdens de cursus zullen we meer horen over gebeurtenissen, ambities en situaties die invloed hebben op het proces. We hebben al gesproken over het Programma van Eisen, over de architectuur en de aanbesteding van de architect door een prijsvraag. We gaan ook nog in op de procedures uit de omgevingswet en participatie en de behandelen aanbestedingen en organisatie vormen.

Onder “andere factoren” kunnen we ook het proces van participatie met de buurt of met bewoners scharen. Het veranderen van het energiesysteem in het kader van de energietransitie. De woningen van het gas halen en aansluiten op een warmtenet vergt wellicht een apart proces. Maar ook het ontwerpen van een super duurzaam en circulair gebouw duurt wellicht langer dan een standaard gebouw want er zal extra expertise ingehuurd moeten worden en het ontwerpproces zal er niet eenvoudiger op worden.

De bouw

De bouwperiode wordt door de NEN in drie sub fasen ingedeeld: voorbereiden, uitvoeren en opleveren. Dat is zoals ik het zie wel heel schematisch ingedeeld. In de praktijk zullen voorbereiding en uitvoering door elkaar heen lopen. Natuurlijk is het belangrijk dat de bouwplaats wordt voorbereid maar je hoeft aan het begin nog niet de sloten en de sleutels te bestellen of de stukadoor. Dat komt pas veel later in het proces en je volgt met voorbereiding de voortgang van de bouw. Het kan ook zijn dat het proces van opleveren een periode beslaat die al aanvangt als er nog volop wordt gebouwd. En vaak zijn er, als het gebouw klaar is, nog activiteiten nodig, zoals de aannemer die kleine gebreken oplost die aan het licht zijn gekomen. Dat hoort bij de oplevering en wordt gedaan als het pand al volop in gebruik is.

Deze blogpost is geschreven om de studenten van BK4MA2 te voorzien van informatie over de opdracht die zij tijdens onze cursus moeten maken. Ik hoop dat de post inzicht geeft in de dynamiek van het proces om een wens voor een gebouw naar werkelijkheid te brengen.

Verklaring van de afkortingen bij figuur 3.

• Royal Institute of British Architects (RIBA) – Werkplan fasen A–L

• Office of Government Commerce (OGC) – Gateway-goedkeuringen 1–5

• Network Rail (NWR) – GRIP fase 1–8

• Transport voor Londen (TfL) – Corporate Gates A–E

Share
Tweet
Share
Share

Geef een reactie
Misschien ook interessant