Ontwerpvrijheid #2

Mijn vorige post ging over de wens van studenten om in volledige vrijheid te mogen en kunnen ontwerpen. En ik stelde dat wellicht niet de ontwerp vrijheid maar de ontwerp uitdaging het werk van een architect, stedenbouwer of ontwerper interessant maakt. Mijn stelling was dat die uitdaging bepaald wordt door de context. Dat het een grotere uitdaging is te ontwerpen aan steden of landschappen met veel context dan te ontwerpen aan een opgave in een lege polder. Tabula Scripta tegenover Tabula Rasa. Deze begrippen zijn als concept beschreven in het boek Rewriting Architecture van architecten Floris Alkemade en Jarrik Ouburg en cultureel bemiddelaars Michiel van Iersel en Mark Minkjan. Het lijkt alsof we context willen ontkennen ten behoeve van een soort vrijheidsgedachte. Ik redeneer hier graag op door.

Het woord vrijheid komen we de laatste jaren vaak tegen in het publieke debat. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van expressie, de vrijheid jezelf te mogen zijn, geen bemoeienis door anderen of de overheid, geen beperkingen door regels of wetten, geen belemmeringen uit Brussel of Europa. Het is – zoals ik het zie – de weerslag van een ik tijdperk want ik ben belangrijker dan wij. Ik zou het de Tabula Rasa vrijheid willen noemen. We “schreeuwen” om vrijheid alsof de wereld waarin we leven leeg is. Maar de wereld is niet leeg. Overal om ons heen is context. En die context is jaar over jaar complexer en problematischer. En die wereld kraakt en wringt aan alle kanten. We zijn maar niet in staat die grote vraagstukken van onze “beschreven wereld” op te lossen. Ik noem er graag een paar. De klimaatcrisis gaat maar door, de stikstofcrisis lossen we niet op, uit Groningen pompen we nog steeds gas op, de biodiversiteit gaat overal ter wereld achteruit, de koralen sterven verder af, de ongelijkheid in ons land neemt toe, het migratieprobleem lossen we niet op, de oceanen krijgen meer en meer plastic en een redelijke en wereldwijde eerlijke verdeling van welvaart krijgen we niet voor elkaar, armoede, honger, vluchtelingen en oorlogen tot gevolg. Ik kan nog lang doorgaan.

Context. Onze geglobaliseerde wereld is een Tabula Scripta. Er is geen Tabula Rasa meer. Vrijheid van ontwerpen, alsof er geen context is, bestaat niet meer. Wellicht bestond dat nooit maar dachten we er niet aan, omdat de gevolgen nog niet zichtbaar waren, omdat we die niet hoefden te zien, of omdat de problemen voor een ander waren. Het gas in Groningen oppompen was gemakkelijk maar na de aardbevingen en de verzakkende huizen en alle maatschappelijke ellende weten we beter. Maar het gas winnen ging door en de verzakkingen ook, de winst voor de een, de ellende voor de ander.

Maar nu we het wel weten, nu we wel weten dat de wereld is beschreven en ingekleurd mogen we dat niet meer ontkennen vanuit een wens om persoonlijke vrijheid. We lossen de grote vraagstukken van deze tijd en onze wereld niet op door persoonlijke vrijheid te eisen. We lossen de vraagstukken van deze wereld alleen op door de bestaande context te erkennen, en die context met al haar beperkingen en belangen, met al die mensen en dieren, planten en het milieu als uitgangspunt te nemen en daar oplossingen voor te ontwerpen. Ik ben ervan overtuigd dat daarvoor extreme creativiteit en inventiviteit nodig is en niet de gemakzucht van de Tabula Rasa.