Parais?polis. Ontdekking #3

De jaarlijkse BOSS TuDelft studiereis ging dit jaar naar Sao Paulo en Rio de Janeiro in Brazili?. Als een van de docenten RE&H (Real Estate and Housing) was ik mee op deze geweldige reis. Het bleek voor mij een ontdekkingsreis. Hieronder de derde ontdekking.
Een bezoek aan Sao Paulo is alleen compleet met een bezoek aan een van de vele favelas. Het probleem is echter dat het gevaarlijk is om zonder gids de favela in te gaan. De BOSS studenten, die de reis hebben georganiseerd, regelden een gids om ons door een van de grootste favelas van Sao Paulo te leiden: Parais?polis. Onze gids, een dame van de van de gemeente, is betrokken bij de renovatie van een deel van de favela en het aanleggen van een weg dwars daar door heen. Maar zelfs met een gids is het niet toegestaan om foto’s te nemen tijdens onze wandeling. Erg jammer omdat de favela zeer fotogeniek is en een verhaal over de favela echt duidelijk wordt met beelden. Slechts van een afstand kunnen we foto?s maken van de oude en van de nieuwe favela. Niettemin was het een bijzonder ervaring en we konden onze gids veel vragen stellen.
Achteraf blijf ik, ondanks de vele antwoorden, met vragen zitten. Dit zijn mijn gedachten.
Misschien waren de antwoorden van onze gids deels beleefd en deels politiek correct. De antwoorden waren toch wat voor de hand liggend. Want iedereen begrijpt dat het verminderen van geweld, drugshandel en moord goed is. Niemand wil wonen in een buurt waar je gedood kunt worden in bendeoorlogen of razzia?s door de politie. Waar je kinderen geronseld worden om te werken in de drugshandel. Het verminderen van geweld is wat iedereen wil. Ook bewoners van de favela.
Volgens de gids zijn de huizen in de favela in zeer slechte staat en aardverschuivingen kunnen dodelijke gevolgen hebben. Alleen de gebouwen in de hoofdstraat van de favela bleken officieel elektriciteit, water en riolering te hebben. De meeste huizen in de kern van de favela, en dat is het merendeel, hebben deze voorzieningen niet. Of zoals in het geval van elektriciteit, illegaal aang’elegd. Het is dus begrijpelijk dat de mensen hun levensomstandigheden willen verbeteren. In Sao Paulo heeft de gemeente daarom ter vervanging van een deel van de huizen appartementengebouwen van zes tot zeven verdiepingen opgetrokken. Deze appartementen hebben wel voorzieningen, ventilatie en zonlicht.
Hetzelfde geldt voor het openbaar vervoer, scholen en gezondheidszorg. Het is er allemaal niet en de gemeente is begonnen deze gemeenschappelijke voorzieningen aan te leggen en te bouwen.
Tot zover begrepen we het allemaal.
Onduidelijk is gebleven waarom het alternatief, de flatjes, qua karakter totaal anders zijn dan de wilde chaos van de favela. Ik leg dit uit.
De nieuwe flatjes worden van de straat en de rest van de favela afgeschermd door hekken en muren. Voor de ramen zijn ijzeren rekken geplaatst. De nieuwe gemeenschap is op deze manier afgescheiden van de oorspronkelijke gemeenschap.
Er is ook geen relatie tussen de woningen en de straat en het is ook niet mogelijk om winkels op de begane grond te maken. De nieuwe straten missen daardoor alle levendigheid en de chaos van de hoofdstraat waar we tientallen winkels zagen en restaurants. Niet alleen fysiek is de favela gesplitst ook de gemeenschap wordt door deze nieuwe bouwtypologie gedeeld. Toch horen we van onze gids dat dit is wat de mensen willen en dat de mensen hun boodschappen kunnen doen in het oude deel van de favela. Zo lang deze nog bestaat is mijn gedachte.
Ze vertelt dat de winkeliers in de hoofdstraat door de gemeente worden uitgekocht en dat hun winkels daarna worden gesloopt. Maar het blijft onduidelijk waarom de winkeliers dit accepteren. Is de vergoeding zo hoog? En wat is, na te zijn uitgekocht hun lange termijn perspectief? Het is ook onduidelijk waarom er geen nieuwe winkels en restaurantjes in de nieuwe appartementengebouwen worden gemaakt.
We leren dat voorheen de bendes zorgden voor de (illegale) aanleg van elektra naar de woningen. We leren ook dat het voor de meeste bewoners in de wijk niet gevaarlijk was. De gemeenschap zorgde geheel voor zichzelf en alleen voor een buitenstaander of een toerist is het er gevaarlijk. We begrijpen ook dat de gemeente onderhandelt met de bendes over het vernieuwen van de wijk. En dat wij daarom niet mogen fotograferen tijdens onze wandeling. Het is een van de afspraken.
Maar waarom leveren bendes hun macht in? Het blijft onduidelijk. Als de favela wordt gecontroleerd door de drugsbendes zijn verantwoordelijk, hebben zij de macht en hebben zij vrij spel. Maar nu de wijk wordt opgeknapt wordt de favela langzaam een nette middenstandswijk waaruit de bendes zijn verdwenen en de gemeente en de politie de baas is. Misschien is de gemeente zelfs van plan om een winkelcentrum te maken. Maar dat wist onze gids niet.
Waarom accepteren de bendes het verminderen van hun macht?
Waarom accepteren de winkeliers deze verandering?
Waarom accepteren de bewoners de afbraak van hun gemeenschap?
Is deze radicale transitie de enige manier?
Is er een alternatief te verzinnen of te ontwerpen?
(P.s. In Rio de Janeiro zijn we opnieuw naar een favela gegaan en hebben we deels antwoord op vragen gekregen. Zie post #5)